Յոգա

Յոգա (սանսկրիտ՝ योग, կապ), ֆիզիկական, մտավոր և հոգևոր հմտությունների ու գիտակարգերի խումբ, որն առաջացել է անտիկ Հնդկաստանում։ Հինդուիզմում, բուդդիզմում և ջայնիզմում առկա է յոգայի դպրոցների հմտությունների և նպատակների մեծ բազմազանություն։ Յոգայի ամենատարածված տեսակներից են հաթհա յոգան և ռաջա յոգան։

Ենթադրվում է, որ յոգայի առաջացումը թվագրվում է նախավեդյան հնդկական ավանդույթներով։ Այս մասին նշված է Ռիգվեդայում, բայց հավանաբար զարգացում է ապրել մ․թ․ա․ վեցերորդ և հինգերորդ դարերում անտիկ Հնդկաստանի ասկետիկ ու սրամանա շարժումներում։ Յոգայի հմտությունները նկարագրող հնագույն տեքստերի ժամանակագրությունը պարզ չէ՝ բազմազանորեն վերագրվելով հինդու Ուպանիշադներին։ Պատանջալիի Յոգա սուտրաները թվագրվում են մ․թ․ սկսած առաջին հազարամյակի առաջին կեսով, բայց միայն 20-րդ դարում դրանք ճանաչում գտան Արևմուտքում։ Հաթհա յոգայի տեքստերը ի հայտ են եկել մոտ 11-րդ դարում տանտրիկ յոգայում։

Յոգայի գուրուները (ուսուցիչներ) հետագայում յոգան Հնդկաստանից ներմուծել են Արևմուտք՝ հետևելով 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի Սվամի Վիվեկանանդայի հաջողությանը։ 1980-ականններին Արևմտյան աշխարհում յոգան հայտնի է դառնում որպես ֆիզիկական վարժությունների համակարգ։ Հնդկական ավանդության մեջ, սակայն, յոգան ավելին է, քան ֆիզիկական վարժությունը․ այն ունի ներհայեցողական ու հոգևոր բնույթ։ Հինդուիզմի 6 հիմնական ուղղափառ դպրոցներից մեկը նույնպես կոչվում է յոգա, որն ունի իր սեփական տեսությունն ու մետաֆիզիկան և սերտորեն կապված է Հինդու Սամխյա փիլիսոփայության հետ։

Մի շարք ուսումնասիրություններ փորձել են որոշել յոգայի արդյունավետությունը որպես լրացուցիչ միջամտություն քաղցկեղի, շիզոֆրենիայի, ասթմայի և սրտի հիվանդությունների համար։ Այսպիսի ուսումնասիրությունների արդյունքները խառն են ու ոչ վերջնական։ 2016 թվականի հոկտեմբերի 1-ին յոգան ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն։

Նպատակները

Յոգայի վերջնական նպատակը մոկշան է (ազատագրում)՝ չնայած ճշգրիտ սահմանումը, թե այն ինչ ձև կընդունի, կախված է փիլիսոփայական ու աստվածաբանական համակարգից, որի հետ այն կապված է։

Ըստ Ջակոբսենի՝ «Յոգան ունի հինգ հիմնական իմաստ.

1. Յոգա՝ որպես նպատակին հասնելու գիտակարգված մեթոդ
2. Յոգա՝ որպես մարմինն ու միտքը կարգավորող տեխնիկա
3. Յոգա՝ որպես փիլիսոփայության համակարգերից կամ դպրոցներից մեկի անուն(դարսանա)
4. Յոգա, որը վերաբերում է յոգայի մասնավոր տեխնիկաներում մասնագիտացած ավանդույթներին և կապված է այլ բառերի հետ, ինչպիսիք են հաթհա-, մանտրա- և լայա-
5. Յոգա՝ որպես յոգայի պրակտիկայի նպատակ»։

Ըստ Դավիդ Ջորդոն Վայթի՝ մեր թվարկության 5-րդ դարից սկսած, յոգայի հիմնական սկզբունքները քիչ թե շատ տեղային բնույթ էին կրում, և այս սկզբունքների տարբերակները ժամանակի ընթացքում տարբեր ձևերով են զարգացել․

1. Յոգան դիսֆունկցիոնալ ընկալման եւ ճանաչման, ինչպես նաև տառապանքը հաղթահարելու, ներքին հանգստություն գտնելու և հոգու փրկության մեդիտացիոն միջոց է․ այս սկզբունքի լուսաբանումը գտնվել է Հինդու տեքստերում, ինչպիսին են Բհագավադ Գիտան և Յոգասուտրան, մի շարք բուդդիստական Մահայանա գրվածքներում, ինչպես նաև Ջեյն տեքստերում
2. Յոգան՝ որպես մեկի կողմից գիտակցության բարձրացում և տարածում` համատեղելի լինելու բոլորի ու ամեն ինչի հետ․ այս ամենի մասին քննարկվում է այնպիսի աղբյուրներում, ինչպիսիք են հինդուիզմի Վեդյան գրականությունը և իր էպիկական Մահաբհարաթան, Ջեյնիզմ Պրասամարաթիպրակարան և բուդդիստական Նիկայա գրվածքները
3. Յոգան՝ որպես դեպի ամենագիտություն և լուսավորված գիտակցություն տանող ուղի, որը հնարավորություն է տալիս յուրաքանչյուրին ըմբռնելու ոչ հարատև (երևակայական, անիրական) և հարատև (ճշմարիտ, բարձրագույն) իրականությունը. օրինակները գտնվել են հինդուիզմի Նյայա և Վեյսեսիկա դպրոցների տեքստերում, ինչպես նաև բուդդիզմի Մադհյամակա գրվածքներում, բայց տարբեր ձևերով
4. Յոգան՝ որպես միջոց՝ մուտք գործելու այլոց մարմիններ, զարթոնք տալու բազմաթիվ մարմինների և ձեռք բերելու այլ գերբնական ունակություններ. սրանք, Վայթի պնդմամբ, նկարագրված են հինդուիզմի ու բուդդիզմի Տանտրիկ գրականության մեջ, ինչպես նաև բուդդիստական Սամաննապհալասուտտայում։ Ջեյմս Մալլինսոնը, սակայն, համաձայն ջէ այս պնդման հետ և առաջարկում է, որ այսպիսի ծայրահեղ հմտությունները բավականին հեռացած են Յոգայի հիմնական նպատակներից՝ որպես դեպի ազատականություն ուղղված մեդիտացիայակենտրոն միջոցներ հնդկական կրոններում։

Վայթը պարզաբանում է, որ վերջին սկզբունքը կապված է «յոգի հմտության» առասպելական նպատակների հետ, քանի որ դրանք առկա են եղել Հարավային Ասիայի տարբեր Հինդու, բուդդիստական Ջեյն փիլիսոփայական դպրոցների մտածողության ու հմտությունների մեջ, սկսած մեր թվարկության սկզբից։

Պատմություն

Յոգայի ծագումը քննարկման առարկա է։ Չկա ուրիշ ոչ մի ժամանակագրական համաձայնություն կամ հատուկ ծագում, բացի նրանից, որ յոգան զարգացել է անտիկ Հնդկաստանում։ Ծագումների շուրջ առաջարկված տարբերակների շարքում են Ինդուս Վալեյ քաղաքակրթությունը(մ․թ․ա․ 3300–1900)և նախավեդյան Հնդկաստանի Արևելյան նահանգը, Վեդյան ժամանակաշրջանը և սրամանա շարժումը։ Ըստ Գեվին Ֆլուդի՝ շարունակականություն կարող է լինել այսպիսի բազմազան ավանդույթների մեջ․

Այս բաժանումը չափազանց պարզ է, քանի որ անժխտելիորեն շարունակականություն կարող է լինել ժխտելու և վեդյան Բրահմանիզմի մեջ, սակայն ոչբրահմանիստական, Սրամանա ավանդույթների որոշ տարեր ևս մեծ դեր են խաղացել չընդունված կատարելության ձևավորման համար։

Յոգայի շուրջ նախափիլիսոփայական ենթադրությունները սկսել են ի հայտ գալ մ․թ․ա․ 500-200 թվականների գրվածքներում։ Մ․թ․ա 200- մ․թ․ 500-ականների ընթացքում կազմավորվեցին հինդուիզմի, բուդդիզմի և ջայնիզմի փիլիսոփայական դպրոցները, և յոգայի փիլիսոփայության համակարգված տեսությունը սկսեց ի հայտ գալ։ Միջին դարերում զարգացան յոգայի շատուշատ առանձին ավանդույթներ։ 19-րդ դարերի կեսերին յոգան, այդ թվում նաև այլ թեմաներ հնդկական փիլիսոփայությունից, հայտնվեցին կրթված արևմտյան հասարակության ուշադրության կենտրոնում։