Ի՞նչ է հուզական ինտելեկտը
Հուզական ինտելեկտ (անգլ.՝ emotional intelligence, EI), ունակությունն է, որի շնորհիվ մարդը կարողանում է ճանաչել այլոց և սեփական հույզերը, մտադրությունները, մոտիվացաները, ցանկությունները և կարողանալ կառավարել դրանք հստակ խնդիրների լուծման նպատակով: «Հուզական ինտելեկտ» հասակցությունը առաջացավ այն ժամանակ, երբ ինտելեկտի գործակցի միջոցով չկարողացան ցույց տալ տարբեր ոլորտներում մարդու հաջողակ կամ անհաջողակ լինելու փոխկապակցվածությունը: Որպես բացատրություն առաջ էր քաշվում այն փաստը, որ հաջողակ մարդիկ առավել արդյունավետորեն են փոխազզեցության մեջ մտնում մյուսների հետ, ինչը հիմնվում է հուզական կապերի վրա և սեփական հույզերը արդյունավետորեն կառավարելու ունակության շնորհիվ, իսկ Ինտելեկտ հասակացությունը իր մեջ չէր պարունակում այդ բաղադրիչները, և ինտելեկտը չափող թեստերնը նույնպես ունակ չէին գնահատել այդ ընդունակությունները: Ըստ Ս. Ջ. Ստեյնի և Գվորդ Բուքի կարծիքների, որոնք ավելի քիչ պրոֆեսիոնալ են, հուզական ինտելեկը՝ ի տարբերություն բոլորի համար ավելի հասկանալի ինտելեկտի, իրավիճակին ճիշտ լուծում ու ազդեցություն ունենելու ընդունակություն է, այսինքն ինտուիտիվ մակարդակի վրա կարողանալ որսալ այն, ինչը ուզում են կարողանալ անել նաև մյուսները, ճանաչել ինչպես սեփական, այնպես էլ ուրիշների ուժեղ և թույլ կողմերը՝ չերթարկվելով ուժեղ սթրեսոգեն գործոների:
Ռուվեն Բար-Օնի սոցիալական և էմոցիոնալ ինտելեկտի մոդել (ESI)
Ռուվեն Բար-Օնի (անգլ.՝ Reuven Bar-On) մոդելը ներկայացվել է 1996 թվականին Հոգեբանների ամերիկյան ասոցիացիայի՝ Տորոնտոյում կայացած համաժողովի ժամանակ: Մոդելը բաղկացած է 15 ունակություններից:
- Ինքնահարգանք՝ ինքդ քեզ հասկանալու և գնահատելու, սեփական հնարավորություններն ու թերությունները, ուժեղ և թույլ կողմերը տեսնելու, ուժեղ և թույլ կողմերով ինքդ քեզ ընդունելու ունակություն:
- էմոցիոնալ գիտակցվածություն՝ մարդու ունակությունը ճանաչելու իր մեջ զգացմունքի առկայությունը որոշակի պահին, տարբերելու իր զգացմունքները և հասկանալու դրանց ծագման պատճառները:
- Ինքնարտահայտում՝ պարզ և կառուցողական կերպով սեփական զգացմունքներն ու մտքերը արտահայտելու ունակություն, ինչպես նաև էմոցիոնալ էներգիան միավորելու ունակություն, համոզմունքները հաստատելու ունակություն անհրաժեշտության դեպքում:
- Անկախություն՝ սեփական անձին վստահելու և զգացմունքայնորեն ուրիշներից կախված չլինելու ունակություն:
- Էմպաթիա՝ այլ մարդկանց զգացմունքները հասկանալու, ճանաչելու և գիտակցելու կարողություն:
- Սոցիալական պատասխանատվություն՝ սեփական անձին՝ որպեսզ սոցիալական խմբի անդամի նույնականցնելու, այլ մարդկանց հետ կառուցողական համագործակցություն ունենալու, առաջկցություն ցուցաբերելու և այլ մարդկանց համար պատասխանատվություն կրելու ունակություն:
- Միջանձնային հարաբերություններ՝ կառուցողական շփում վարելու ունակություն վերբալ և ոչ վերբալ կոմունիկացիաներով, փոխշահավետ հարաբերություններ հաստատելու և պահպանելու ունակություն՝ հիմնված զգայական մտերմության վրա, սոցիալական շփման մեջ ազատ և հարմարավետ զգալու ունակություն:
- Սթրեսակայունություն՝ արդյունավետ կերպով սեփական զգացմունքները կառավարելու, իրավիճակից արագ ելք գտնելու ունակություն:
- Իմպուլսների վերահսկողություն՝ սեփական զգացմունքները զսպելու, գրավչության նկատմամբ զսպվելու ունակություն:
- Իրականության գնահատական՝ սեփական մտքերն ու զգացմունքները օբյեկտիվ արտաքին իրականության հետ համապատասխանեցնելու ունակություն:
- Ճկունություն՝ սեփական զգացմունքները, մտքերը, պատկերացումները և վարքագիծը արագ ճշտելու ունակություն՝ համապատասխան փոփոխվող պայմաններին:
- Խնդիրների լուծում՝ խնդիրը ձևավորելու, ինչպես նաև նրա պոտենցիալ արդյունավետ լուծումը գտնելու ունակություն:
- Ինքնահաստատում՝ նպատակներ սահմանելու և դրանց նվաճմանը ձգտելու, սեփական պոտենցիալը իրագործելու ունակություն:
- Օպտիմիզմ՝ բարդ իրավիճակներում հույսը և դրական վերաբերմունքը պահպանելու ունակություն:
- Երջանկություն / Բարեկեցություն՝ սեփական անձով, ուրիշներով և ընդհանրապե սկյանքով բավարարված լինելու ունակություն
Էմոցիոնալ ինտելեկտի տեսության քննադատություն
Էմոցիոնալ ինտելեկտը հաճախ ներկայացվում է որպես կյանքի բոլոր ոլորտներում՝ դպրոցում, աշխատանքում, փոխհարաբերություններում, հաջողության հասնելու բացարձակ բանալի: Սակայն Ջ. Մայերի կարծիքով՝ EQ-ն, հնարավոր է, հանդիսանում է կարևորագույն կենսական արդյունքների միայն 1-10 %-ի (համաձայն այլ տվյալների՝ 2-25 %) պատճառը: Միակ դիրքորոշումը, որով էմոցիոնալ ինտելեկտի գիտական և հանրահայտ հայեցակարգերը եկան համաձայնության, այն է, որ էմոցիոնալ ինտելեկտը ընդլայնում է պատկերացումներն այն մասին, թե ինչ է նշանակում լինել խելացի:
Մյուս կողմից՝ էմոցիոնալ ինտելեկտի բոլոր մոդելները քննադատում են նրանցում բավականին ազատ կերպով բաղադրիչներ ավելացնելու համար: Եվ չնայած կասկած չկա, որ այդ բոլոր բաղադրիչները իսկապես ազդում են մարդու հաջողության վրա թե՛ կյանքում և թե՛ հատկապես կարիերայում, սակայն այն որպես գիտական տեսություն ներկայացնելու համար պահանջվում է հաստատել որոշակի սկզբունք, որի հիման վրա հնարավոր կլինի կառուցել էմոցիոնալ ինտելեկտի հասկացությունը, իսկ այդ սկզբունքի բացակայության դեպքում էմոցիոնալ ինտելեկտը վերածվում է միայն գործոնների որոշակի խմբի, որոնք ազդում են մարդու կյանքի վրա:
Անձնական մեծ քննադատության է արժանացել Դենիել Գոուլմանը, որին նրա առաջին գրքի թողարկումից հետո մեղադրում են համակարգային գիտական մոտեցման պակասի, հղումները պակաս չափով տեղադրելու և էմոցիոնալ ինտելեկտի հասկացության չափազանց առևտրայնացման մեջ:
