Օհանավան
Օհանավան գյուղը գտվում է Արագածոտնի մարզի Աշտարակի տարածաշրջանում, Քասաղ գետի բարձրադիր ափին, հեռավորությունը մարզկենտրոն Աշտարակից՝ 3 կմ հյուսիս-արևելք, ծովի մակերևույթից՝ 1330 մ։
Պատմություն
Օհանավանի պատմությունը հավանաբար սկսվում է մեզանից մոտ 2 դար առաջ, երբ ներկայիս Օհանավանի տարածքը հայտնվեց Ցարական ռուսաստանի տիրակետության տակ:
Օհանավանը նախկինում ունեցել է Անավանք, Հովհանու վանք, Օհանավանք անվանումները:
Այս բոլոր անվանումները կապված են գյուղում գտնվող Հովհաննավանք վանքի անվան հետ, որը, ըստ ավանդության, հիմնադրել է Գրիգոր Լուսավորիչը:
Օհանավան գյուղի բնակչությունը ըստ տարիների եղել է հետևյալը.
- 1831 թվական – 229 հոգի
- 1898 թվական – 601 հոգի
- 1927 թվական – 1018 հոգի
- 1959 թվական – 1160 հոգի
- 1970 թվական – 1373 հոգի
- 1979 թվական – 1525 հոգի
- 1989 թվական – 1887 հոգի
- 2001 թվական – 1989 հոգի
- 2004 թվական – 2314հոգի
- 2019 թվական – 2565 հոգի
Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 50%, կանայք` 50%
Բնակչության մեջ մինչաշխաատունակ տարիքի բնակիչները կազմում են 27%, աշխատունակները` 65%, հետաշխատունակները` 8%:
Բնակչությունը գրեթե միատար է. բնակչության մեծ մասը հայեր են:
Կլիմա
Կլիման չափավոր ցամաքային է: Ձմեռները ցուրտ են, հաստատուն ձնածածկույթով: Ամառները շոգ են: Մթնոլորտային տարեկան տեղումների քանակը 400-450 մմ: Բնական լանդշաֆտները չոր տափաստաններ են:
Գյուղատնտեսություն
Գյուղի բնակչությունը ներկայումս հասնում է 2565-ի, առկա է շուրջ 690 տնտեսություն:
Գյուղում, շնորհիվ կլիմայի բարենպաստ լինելուն, լավ է զարգացած գյուղատնտեսությունը: Գյուղում անասնապահությունը հետընթաց է ապրում, սրան հակառակ մեծանում է բուսաբուծությամբ զբաղվողների թիվը:
Բուսաբուծության մեջ առավել մեծ տեղ է գրավում պտղաբուծությունը: Գյուղը հայտնի է իր մի շարք համեղ մրգերով` գիլաս, խնձոր, ծիրան և այլն:
Գյուղը ունի կանոնավոր ջրոռոգման համակարգ, որի շնորհիվ էլ գյուղացու համառ աշխատանքը արդյուքն է բերում: Սակայն կա խնդիր. Գյուղացին չի կարողանում իրացնել բերքը: Այդ պատճառով հաճախ գյուղացու ներդրած ֆինասները և ջանքերը օգուտ չեն բերում:
Հասարակական կառույցներ
Գյուղն ունի դպրոց, գրադարան, մանկապարտեզ, բուժկետ, կապի հանգույց:
Պատմամշակութային կառույցներ և զբոսաշրջություն
Գյուղի արևելյան մասում է գտնվում Հովհաննավանքի վանական համալիրը (4-13-րդ դդ.), որը, ըստ ավանդության, հիմնադրել է Գրիգոր Լուսավորիչը: «Սերկևիլի Կալեր» բնակատեղին (մ.թ.ա. 1-ին հզմ.), «Վասակամուտ» ամրոցը (մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հզմ.), Կաթողիկե (սբ. Կարապետ) (1216 թ.) և 4-րդ դարի Սուրբ Կարապետ եկեղեցիները։ Օհանավանից 1 կմ հյուսիս գտնվում են Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ անապատը (Անապատ հրեշտակաբնակ) (10-13-րդ դդ.) և «Աղկունծ» (13-րդ դ.) եկեղեցին, 10-14-րդ դարերի «Այծանոց» քարայր-կացարանը, իսկ 2 կմ հյուսիս՝ Սերկևլի գյուղատեղին (10-15-րդ դդ.), 11-13-րդ դարերի ամրոցը, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ (10-13-րդ դդ.), Սուրբ Աստվածածին (Կարմիր վանքեր) (10-13-րդ դդ.) եկեղեցիները և մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի «Ապարանի առու» ջրանցքը։
Գյուղի տարածքում կան կիկլոպյան ամրոցի մնացորդներ, մատուռ, որին բնակիչները անվանում են Մարտիրոսի մատուռ:
Հովհաննավանք
Վանական համալիրը XIII դ. հայկական նշանավոր պատմաճարտարապետական հուշարձաններից է: Գտնվում է Օհանավան գյուղում, Քասաղի կիրճի արևմտյան եզրին: Վանքն իր անվանումը ստացել է իր առաջնորդի` Հովհաննեսի անունից, իսկ ժողովուրդը այն կոչել է Հաննավանք: Համալիրի կազմում ընդգրկված են IV դ.հիմնված Ս. Կարապետ միանավ բազիլիկ եկեղեցին, 1216-1221 թթ.հիմնված Ս. Կարապետ գլխավոր եկեղեցին, XIII դ. գավիթը, տապանատունը, հուշասյուն կոթողը, թևավոր խաչքար և որմնափակ խաչքարեր, դպրոցի, միաբանության շենքեր ու վանական համալիրը պաշտպանող պարսպապատը:
Գմբեթը և հարավային պատը քանդվել են 1918 թ. երկրաժարժից, վերականգնվել` 1990-ական թթ.: Խորանի աջ կողմում գտնվող ավանդատնից գաղտնուղի է իջել Քասաղ գետի ձորը:
Վանքը շրջապատված է եղել բուրգերով ուժեղացված պարսպով, որը XII դ. վերջին կառուցել էր Նանա թագուհին:
Հովհաննավանքը նաև հայոց հնագույն գրչության կենտրոններից է: XVI դ. վերջերից Հովհաննավանքի դպրոցում ուսումնասիրվել են նաև տոմարական արվեստ, փիլիսոփայություն և երաժշտություն։ Այս գրչօջախից մեզ հասած շուրջ 20 ձեռագրեր պահվում են Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։
Կառուցվել է 4-13-րդ դարերում։ Ավանդությունը, սակայն, դրա հիմնադրումը վերագրում է Գրիգոր Լուսավորչին (3-4-րդ դարեր)։ Սկզբում ոմն վանահոր՝ Սյուղի անունով կոչվել է Սյուղի կամ Սովի վանք, իսկ ժողովուրդը կոչել է Հաննավանք։ Առաքել Դավրիժեցու (17-րդ դար) վկայությամբ՝ Հովհաննավանք է կոչվել վանքի առաջնորդ Հովհաննի անունով, որին Ղազար Փարպեցին իր փոխարեն կարգել էր վանքի առաջնորդ։ Վանքի հնագույն կառույցը 5-րդ դարի գործ է, այն միանավ բազիլիկ է, որի փայտե ծածկ 6-րդ դարում փոխարինվել է քարե թաղածածկ տանիքով։ Այս եկեղեցին պահպանվել էր կիսավեր վիճակում։ Գլխավոր տաճարը կառուցվել է 1216-1221 թվականներին իշխան Վաչե Վաչուտյանի հրամանով, գավիթը ավելացրել է Վաչեի որդին՝ Քուրդը՝ 1250 թվականին։ 6-րդ դարից արդեն Հովհաննավանք հիշատակվում է իբրև դպրատունը և այլ շինություններ։ Շուրջը կան գերեզմաններ։ Հովհաննավանք տարբեր ժամանակներում ունեցել է ընդարձակ վարելահողեր, այգիներ, արոտավայրեր, ձիթհանք, ջրաղացներ ու գյուղեր։ Շինությունների պատերին կան 13-18-րդ դարերի հայերեն բազմաթիվ վիմագիր արձանագրություններ, որոնք վերաբերվում են վանքի կառուցումներին, վերանորոգումներին և նվիրատվություններին։ Հովհաննավանքը հայ գրչության նշանավոր կենտրոն է եղել, ունեցել հարուստ մատենադարան։ Այստեղ գրված ձեռագրերից մի քանիսը պահպանվել են։ 17-րդ դարում այստեղ ապրել ու ստեղծագործել է պատմիչ Զաքարիա սարգավագ Քանաքեռցին, որը և գրել Է Հովհաննավանքի պատմությունը։ Հովհաննավանքը գործունեությունը դադարել է 19-րդ դարի սկզբներից:
Նյութը պատրաստեց Արտյոմ Օհանյանը։
Տեղեկություններ տրամադրեց “Գյուղից Գյուղ” նախաձեռնության կամավոր Արմեն Թադևոսյանը։
