Նելլի Հովսեփյան – «Իր գյուղը»
Ձմեռ չէր, բայց օդը սառն էր այնպես, ասես հենց նոր ձյան մի մեծ կույտ փակել էր դեպի գյուղ եկող տաքությունը։ Ձյուն էլ չէր, բայց սառն ու սառած էր ամեն ինչ։
Դեպի գյուղ տանող ճանապարհները շատ էին, սակայն այժմ գյուղ չէր տանում նրանցից ոչ մեկը։ Ոչ ոք չկար ճանապարհին. գոնե մոլորված մի մարդ։
Երբեմնի աշխույժ ու կյանքով լեցուն գյուղից այժմյան անկյանք դատարկությունն էր մնացել։ Մարդիկ հեռացել էին՝ հետ չնայելով ու չխղճալով իրենց հարյուրամյա տներին, որոնցում պապեր ու տատեր են ապրել։ Որտեղ մի ամբողջ գերդաստան մանկան ձայն է լսվել։ Ոչ մեկ չկա այլևս։
Տարիներ առաջ անհնար էր մոտենալ գյուղի ճանապարհներին ու, գոնե հետաքրքրությունից ելնելով, չթեքվել այդ կողմ։ Ջաղացի ձայնը խառնվում էր հոսող գետի շառաչին, ու միասին երգ էին հյուսում ալյուրի ու ալյուրից թխվելիք հացի մասին։
Տղամարդիկ սարերից իջած՝ հավաքվում էին իրար գլխի, որպեսզի քննարկեին, թե ում գործն էր ավելի ծանր ու հոգնեցուցիչ այսօր։ Ու սովորաբար մեծերի խոսակցությանը խառնվող երեխաներ, որոնք, ամբողջ օրն իրենց հայրերին ու եղբայրներին չտեսած, կարոտն առնելու փորձ էին ձեռնարկում։
Ու այդ ամենի հետ միաժամանակ ամեն անցնող տնից գալիս էր ամանների զնգզնգոցն ու հուշում, որ տան կինը խոհանոցում է։ Իսկ երեխաների մասին խոսք չկար. նրանց ստիպելով էլ տուն չէիր բերի։
Գյուղի առօրյան նույնն էր և երբեք չէր փոխվում։ Ամեն առավոտ ամուսիններին սար ուղարկելուց հետո կանայք հավաքվում ու սրճում էին մոտակա հարևանի տանը, որի բակում, սովորաբար, մի մեծ թթենի կամ խնձորենի էր լինում։
Ծառերն էլ էին ականատես նրանց՝ առօրյա հոգսերից մի քանի րոպեով վերցրած ընդմիջմանը։ Շուտով գյուղն անցնում էր իր բնականոն կյանքին։ Բոլորն իրենց տներում և դրսում էին. գյուղի գործը սպասել չի սիրում։
Տարիներ շարունակ կյանք տեսած ու ապրած, պատերազմներում հերոսներ տված այս գյուղից ոչինչ սկսեց չմնալ։ Քաղաքը կանչեց շատերին իր գիրկը, շատերն էլ բռնեցին պանդխտության ուղին։ Շատերի հայրերն ու մայրերն այդպես էլ անզոր եղան հրաժարվելու իրենց գյուղից, որն ավելին էր իրենց համար, քան, նույնիսկ, հայրենիքը։ Որը մի ամբողջ հայրենիք էր նրանց համար։ Բայց շատերը գնացին։ Հետո շատերը դարձան բոլորը։
Գյուղ բերող ոչ մի ճանապարհի վրա երբեք այդքան լիքը չէր եղել։ Չէին եղել իրար նայող հարևանների հայացքները, որոնք վերջին անգամ էին տեսնում իրար։ Ճանապարհի լիությունը շուտով դատարկվելու էր, և էլ երբեք, այլևս, չէր լցվելու։
Երևի նրանցից մի քանիսը կհիշեն իրենց գյուղը, անվերջ կարկաչող գետակն ու գետակի շուրջը խաղացող երեխաներին, որոնք այսօր, երևի, իրենց սեփական ընտանիքներն ունեն արդեն։ Կհիշեն ունեցած վառ մանկությունը, որից զուրկ է քաղաքի երեխան։ Որից երբեք քաղաքի երեխան չի ստանալու։
Կհիշեն իրենց տները։ Քարից կամ փայտից պատրաստված հին, բայց ամուր տները, որոնցում ընտանեկան այնքան ջերմություն ու սեր է եղել։
Ու կհիշի նա, որն այսօր որոշել է հետդարձի ճանապարհը բռնել։ Հիշել հին կյանքն ու մանկությունը՝ չնայած վաղուց արդեն էլ երեխա չէ։
Գյուղը լքելուց տարիներ են անցել, բայց պապիկի հոգում կուտակված կարոտն ամեն օր ավելի լցվեց։ Ու ամեն օր ավելի մեծացավ իր վրա կրած սպին, որն իրենից բացի ոչ ոք այդպես էլ չտեսավ։ Դա իր մանկության սպին էր։ Գյուղի երջանիկ կյանքի, երիտասարդության ու սիրո սպին էր։ Սպին էր իր սիրած կնոջ, որն այդպես էլ թաղված մնաց գյուղում, երբ բոլորը լքեցին գյուղը։
Բոլորը գյուղը լքեցին, պապիկը՝ կնոջը…
Տարիներ անց կոկորդն ամեն օր սեղմած պահող կարոտն ուղղորդեց նրան այստեղ՝ իր գյուղը։ Չգիտեր՝ ինչպես է կոտրվում սիրտը, բայց այսօր սրտի հատվածում կոտրվածքի նման մի բան զգաց։ Այսօր հասկացավ, որ այլևս մահացած մարդու սիրտն էլ է հնարավոր կոտրել՝ ինչպես նա արեց իր կնոջ հետ։
Երջանիկ պատահականությամբ էր, թե ոչ, բայց գրեթե ամեն ինչ իր տեղում էր։
Իր տունն էլ հեշտ գտավ։ Երդիկից դուրս եկող ծուխն այլևս չկար, բայց մրի հոտն անմիջապես զգացվեց։ Նույն աստիճաններն էին, որոնք բարձրացնում էին ամենասիրելի դռան մոտ, որի հետևում այնքան սեր կար ժամանակին։ Ներսից եկող փայտի ջերմություն ու մի մեծ աման՝ լի քաղած խնձորներով։ Աչքերին հին տունն ավելի հին երևաց, ավելի միայնակ ու տխուր։ Նույնիսկ ավելին, քան ինքն էր։
Բայց պատերը նույնն էին։ Նույն մրոտ ու փոշոտված պատերն էին, որոնց վրա մանկուց եկած մատնահետքեր էին մնացել։ Իսկ բակում, չգիտես էլ՝ ինչպես, հասցրել էր ծաղկել ինչ-որ ծաղիկ, որն էլ երևի ծաղկել էր հենց տատիկի գերեզմանին դնելու համար։
Պապի քայլերն ուղղորդեցին դեպի գերեզմաններ, որտեղ իր ամբողջ կյանքն էր՝ իր կինը։ Բայց էլ ավելի ցավոտ, երբ մի ամբողջ կյանք մատնված էր այստեղ հողին, և չուներ ոչ մեկը։ Իսկ այժմ պապն այստեղ է։ Երդվել է՝ այլևս չլքել գյուղը, մինչև ինքն էլ իր տեղը կգտնի սիրելի կնոջ կողքին։
Երկար ժամանակ չէր անցել, իսկ պապն էլ մենակ էր մնացել։ Մնացել էր ինքն իր հուշերի ու մի ողջ գյուղական կյանքի հետ միայնակ։ Բայց այժմ պապը հանգիստ էր․ նա մոտ էր իր երազած անդորրին։ Իսկ իր երազած անդորրն այստեղ էր՝ իր հարազատ գյուղում։ Եվ ոչինչ, որ կյանքն այստեղ միայնակ էր շարունակվելու․ կինն այստեղ էր, իր կողքին։ Սպին քիչ-քիչ վերանում էր։ Միայնության մեջ, բայց վերանում էր։ Ով սովոր է մի ամբողջ կյանք տեղում թողնելու և գնալու, կյանքից էլ հանգիստ կգնա՝ առանց անհանգստանալու, որ ոչ մեկը չկա։
Իսկ տունն էլի նույնն է, բայց մի տեսակ ուրիշ շունչ կա, որը մանկություն է տանում։ Բայց երկուսն էլ դատարկ են, չլցված ու մենակ։
Իսկ պապին այլևս չեն լքի, որովհետև գյուղը ոչ մեկին չի՛ լքում երբեք։ Նա կմնա այստեղ, մինչև գյուղն ինքը կհոգնի իրենից։ Իսկ պապը գյուղից երբեք չի հոգնի։ Ինչպե՞ս կարելի է հոգնել ինքդ քեզնից, քո էությունից ու օդից։
