Մադան – Հունական գյուղ՝ առանց հույների
Մադան գյուղը գտվում է Լոռու մարզի Թումանյանի շրջանի Ալավերդի համայնքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա, Լալվար լեռան հարավարևելյան ստորոտին, ծովի մակարդակից բարձր է 1470 մետր։
Պատմություն
Հույներ այստեղ բնակվել են դեռևս Տիգրան Մեծի օրոք, երբ վերջինս գաղթեցրեց նրանց Կիլիկիայից:
Սակայն հույների մեծ ներհոսք եղավ ավելի քան 2 հարյուր տարի առաջ՝ 1760-ականներին, երբ Իրակլի թագավորի հրավերով Օսմանյան կայսրությունից մեծ թվով հույն հանքափորներ են տեղափոխվել և բնակություն հաստատել Հայաստանի՝ վրացական ազդեցության տակ գտնվող բնակավայրերում։ Հիմնականում հույներիուժերով է կառուցվել նախ Ախթալայի արծաթաձուլական, իսկ 1770-ին՝ Ալավերդու, այնուհետև՝ Շամլուղի պղնձաձուլական գործարանները։
Ներկայումս Հայաստանում բնակվում է 6.000-7.000 հույն և ևս 100-ը ԼՂՀ-ում։ Ներկայումս Հայաստանում կա մեկ հունական եկեղեցի՝ Այոս Գեորգիոս Սուրբ Գևորգ, որը գտնվում է Հանքավանում։ Քննարկում են Երևանում, Ալավերդիում կառուցել հունական վանքեր։
20 տարի առաջ ազգությամբ հույն 800 բնակիչ ունեցող Մադանը դատարկվել է, հիմա արդեն ընդամենը՝ 70 բնակչով։ Ընդ որում, Մադանում ապրող 40 ընտանիքներից միայն 5-ն է հունական՝ հիմնականում ծեր թոշակառուներից բաղկացած։ Մադանում չկա հունական-ուղղափառ եկեղեցի։
Նախկին տերերը տներից մի քանիսը փրկելու համար անհատույց տվել են տան կարիք ունեցող ծանոթ-բարեկամներին, պայմանով, որ աչքի լույսի պես պահեն իրենց ունեցվածքը։
Գյուղացիները գյուղը դատարկվելու պատճառն ասում են, որ․․․
«90-ականներին Հունաստանի կառավարությունը հայաստանցի հույներին տուն ու տյեղով ապահովըմ էր, ըշխատանք էր տալի, էս ժըղովուրդն էլ բրախել են տները, վեշը, քոչը, ամեն բան ու հայդա, գնացել են։ Հետո, որ իրանք գնացել են, վիզա են ուղարկել, ասենք թե՝ մեզ, քեզ, սրան-նրան, կամաց-կամաց տարել են, գնացել։ Ու Մադանը լըռիվ դըրդակվելա»
Կլիմա
Կլիման բարեխառն լեռնային է, տևական և ցուրտ ձմեռներով։
Ամեն տարի հաստատվում է կայուն ձնածածկույթ։ Ամառները տաք են և համեմատաբար խոնավ։ Տարեկան մթնոլորտային տեղումների քանակը կազմում է 600-700 մմ։
Լեռներ
Լալվար լեռ
Առավելագույն բարձրությունը՝ 2552 մետր, հայ-վրացական սահմանի երկարությամբ շուրջ 86 կմ՝ մինչև Դեբեդի կիրճ: Այստեղ առաջացնում է աստիճանակերպ լանջերով զանգվածներ: Վիրահայոց լեռները չեն կազմում իրար շարունակող լեռների մի ամբողջություն, սրանք իրար մոտ տեղադրված առանձին լեռնազանգվածների խմբեր են, որոնցից սկսվում են տարբեր ուղղությամբ ձգվող լեռնաճյուղեր: Լեռնաշղթան բաժանվում է 3 մասի ՝ Արևմտյան (Լոք լեռնագագաթ՝ 2140 մ), Կենտրոնական (Լալվար լեռնագագաթ` 2552 մ), Արևելյան (Լեջան լեռնագագաթ՝ 2527մ):
Հասարակական կառույցներ
Մադան գյուղի երբեմնի եռահարկ դպրոցի շենքից այժմ միայն մի պատ է մնացել:
Նյութը պատրաստեց Արտյոմ Օհանյանը։
