Իրավունք և պարտականություն. մեկն առանց մյուսի գոյություն չունի
Արմենը շատ էր սիրում իրավունքներից խոսել, ամեն առիթով օգտագործում էր. «Սա իմ իրավունքն է», «Ես տեր եմ իմ իրավունքներին», «դա կլինի իմ իրավունքների խախտում» և նման այլ արտահայտություններ: Մի անգամ, սակայն, Արմենի կրտսեր եղբայրը հարցրեց, թե ինչ է իրավունքը:
«Իրավունքը իրավունք է»,- ասաց Արմենը և մի փոքր մտածելուց հետո` պատասխանը հստակեցնել չկարողացավ:
«Իրավունք» տերմինը առօրյայում ամենաշատ օգտագործվող բառերից է, սակայն քչերը կարող են բացատրել, թե ինչ է այն:
Իրավունքն առաջացել է մարդկության զարգացմանը զուգընթաց` դասակարգային հարաբերությունների ծագման ընթացքում: Սկզբում իրավունքը գոյատևել է սովորույթների տեսքով, հետագայում միայն օրենքի ուժ ստացել: Իսկ «մարդու իրավունք» տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է 1789թ. Մարդու և քաղաքացու իրավունքների ֆրանսիական հռչակագրում:
Չնայած ներկայումս իրավունքն ընդունելի է ողջ աշխարհում, սակայն այս եզրույթը մեկ միասնական սահմանում չունի: Տարբեր սահմանումները միատեղելով, սակայն, իրավունք հասկացությունն ավելի ամբողջական է դառնում:
Այսպես` իրավունքը հասարակական հարաբերությունների կարգավորման մեխանիզմներից մեկն է:
Բառարաններում իրավունքը սահմանվում է որպես կանոնների ամբողջություն, որը կարգավորում է հասարակությունում մարդկանց փոխհարաբերությունները:
Ըստ Սովետական մեծ հանրագիտարանի` իրավունքը մարդու վարքագծի համընդհանուր պարտադիր կանոնների համալիր է, որը սահմանում կամ վավերացնում է պետությունը և ապահովում նրա իրականացումը:
Իրավունքը պետության կողմից անձի համար թույլատրված վարքագիծ է, նրան տրված հնարավորություն, որի շրջանակներում անձն ինքն է որոշում իր վարքագծի չափն ու տեսակը։
Մեկ այլ սահմանման համաձայն էլ` իրավունքը բոլորի համար ընդհանուր նորմա է, ազատության և արդարության չափանիշ:
Մարդու հիմնական իրավունքներն ամրագրված են միջազգային հռչակագրերով ու իրավունքի նորմերով: Իսկ ամեն երկրի ներսում մարդու իրավուքների հիմնական երաշխավորը երկրի սահմանադրությունն է: «Մարդը, նրա արժանապատվությունը, հիմնական իրավունքները և ազատությունները բարձրագույն արժեքներ են»,- սահմանում է ՀՀ Սահմանադրությունը:
Մեր երկրի սահմանադրությունը ամրագրում է քաղաքացու հետևյալ հիմնական իրավունքները` արժանապատվության, կյանքի, խոշտանգումներից զերծ մնալու, անձնական կյանքի և բնակարանի անձեռնմխելիության, խղճի, մտքի, կրոնի ազատության, կարծիքն ազատ արտահայտելու և խոսքի ազատության, ընտրելու և ընտրվելու, սեփականության, աշխատանքի, հանգստի, կրթության և այլ իրավուքներ:
Մարդը, սակայն, ունի ոչ միայն իրավունքներ, այլ նաև պարտականություններ, որոնցից հիմնականներն էլի ամրագրված են սահմանադրությունում:
Եթե իրավունքի դեպքում խոսքը վերաբերում Է թույլատրելիին (օրինակ, մարդն ունի կրթության իրավունք և ազատ է ընտրել օգտվել իր այդ իրավունքից, թե ոչ), ապա պարտականությունների դեպքում անձը չունի ընտրության հնարավորություն: Պարտականությունը պետության կողմից անձի համար սահմանված իրավաբանական անհրաժեշտություն է, նրա վարքագծի պարտադիր չափն ու տեսակը։
Այս պարագայում մարդը պարտադիր պետք է կատարի այն, ինչ իրենից պահանջվում է օրենքով, այլապես կկիրառվի պետական հարկադրանք:
