Հիշողության տեսակներն՝ ըստ ինֆորմացիայի պահպանման տևողության․ 20 փաստ

Հիշողությունը մեր կյանքի ամենաուսումնասիրված, սակայն միևնույն ժամանակ, դեռևս շատ քիչ բացահայտված ֆենոմեններից է:

Այդ երկարատև ուսումնասիրությունների արդյունքում գիտնականներն առանձնացրել են հիշողության տարբեր դասակարգումներ՝ ըստ որակի, ընկալող զգայական համակարգի, ինֆորմացիայի պահպանման տևողության և այլն․․․

Հենց վերջինիս էլ կանդրադառնանք այս անգամ և կներկայացնենք 20 փաստ այն մասին, թե ինչ են պարզել գիտնականները հիշողության՝ այդ տեսակների հետ կապված:

1) Ըստ ընկալված ինֆորմացիայի պահպանման տևողության՝ մասնագետներն առաձնացնում են հիշողության 3 տեսակ՝ երկարաժամկետ հիշողություն, կարճաժամկետ հիշողություն և ուլտրակարճաժամկետ հիշողություն:

2) Հիշողության այս մոդելն առաջին անգամ առաջարկել են ամերիկացի հոգեբաններ Ռիչարդ Ատկինսոնն ու Ռիչարդ Շիֆրինը 1968 թվականին, որից հետո այն ստացել է Ատկինսոն-Շիֆրինի մոդել անվանումը ( ինչպես նաև հիշողության բազմահարկ մոդել անվանումը ):

3) Հիշողության նմանատիպ կառուցվածքի մասին ակնարկ էր արել հոգեբան Ուիլյամ Ջեյմսը դեռևս 1890 թվականին՝ խոսելով առաջնային և երկրորդային հիշողությունների մասին:

4) Ջեյմսի առաջարկած առաջնային հիշողության մեջ ինֆորմացիան պահպանվում էր կարճ ժամանակով, իսկ երկրորդայինի մեջ՝ հավերժ: Հիշողության նմանատիպ կառուցվածքը, սակայն, այդ ժամանակ դեռևս վիճելի էր համարվում:

5) Երբ մեր զգայական համակարգերից որևէ մեկը որսում է միջավայրի որևէ ազդակ, ինֆորմացիան անմիջապես անցնում է ուլտրակարճաժամկետ հիշողություն:

6) Ուլտրակարճաժամկետ հիշողությունում կամ սենսոր ռեգիստրում, ըստ տեսության, ինֆորմացիան պահպանվում է շատ կարճ՝ ընդամենը որոշ միլիվայրկյաններ, ապա համապատասխան ուշադրություն չստանալուց հետո այն անմիջապես մոռացվում է:

7) Ուլտրակարճաժամկետ հիշողությունից ինֆորմացիայի այն մասը, որը ստացել է համապատասխան ուշադրություն, անցնում է կարճաժամկետ հիշողություն, որտեղ այն կարող է պահվել մինչև մոտ 30 վայրկյան ( ըստ ընդունված տեսակետի ):

8) Ըստ հոգեբան Ջորջ Միլլերի փորձերի՝ կարճաժամկետ հիշողությունում հնարավոր է պահել միայն 7±2 միավոր ինֆորմացիա: Այս տեսակետը, սակայն, այնքան էլ հաստատ չէ և բազմիցս վիճարկվել է այլ մասնագետների կողմից:

9) Կարճաժամկետ հիշողությունում գտնվող այն ինֆորմացիան, որը կարևորվում է, կրկնվելու և մտապահման միջոցով անցնում է արդեն երկարաժամկետ հիշողություն, որտեղ այն արդեն, կարելի է ասել, հեռու է մոռացվելու վտանգից: Երկարաժամկետ հիշողությունում ինֆորմացիան կարող է մնալ շաբաթներ, տարիներ և ինչու ոչ, նաև ողջ կյանքի ընթացքում:

10) Ինֆորմացիայի մշակման և կարճաժամկետից երկարաժամկետ անցնելու այդ գործընթացը ստացել է կոնսոլիդացիա անվանումը:

11) Կոնսոլիդացիայի գոյության մասին դեռևս հիշատակվել է Հին Հռոմում՝ հռետոր Քվինթիլիանուսի ուսուցչի աշխատություններում, ով նկատել էր որ « հիշողություններն ավելի են ամրանում ընդամենը մեկ գիշերվա ընթացքում »:

12) Քունը շատ կարևոր դեր ունի կարճաժամկետ հիշողությունից ինֆորմացիայի՝ դեպի երկարաժամկետ հիշողություն արդյունավետ փոխանցման հարցում, այսինքն՝ այն նպաստում է կոնսոլիդացիային:

13) Հասկանալու համար, թե ինչպես է քունն ազդում հիշողության վրա, գիտնականները մի այսպիսի էքսպերիմենտ են անցկացրել․ նրանք փորձի մասնակիցներին բաժանել են երկու խմբի, ապա նրանց հանձնարարել բառեր, որոնք երկու խմբի անդամներն էլ պետք է սովորեին: Դրանից հետո մի խմբին ուղարկել են քնելու, իսկ մյուս խումբը պետք է արթուն մնար այդ նույն ժամանակահատվածում: Արդյունքում պարզվեց, որ այն մասնակիցները, ովքեր քնել էին, 40 տոկոսով ավելի շատ բառ էին հիշում, քան նրանք, ովքեր չէին քնել: Սրանից գիտնականները եզրահանգեցին, որ քունն օգնում է կոնսոլիդացիային, սակայն ազնվության համար նշենք, որ արթուն մնացածների մոռանալու վրա կարող էին ազդած լինել նաև այլ գործոններ:

14) Երկարաժամկետ և կարճաժամկետ հիշողությունների միջև գոյություն ունեցող սահմանի ապացույցներից մեկը հետաստիճանային ամնեզիա կոչվող խանգարումն է, որի դեպքում հիվանդը կարողանում է հիշել նոր ինֆորմացիան միայն մինչև 30 վայրկյան, սակայն դրանք տեղափոխել երկարաժամկետ հիշողություն նրան չի հաջողվում:

15) Հիշողության կոնսոլիդացիայի գործընթացում հատկապես մեծ դեր ունի ուղեղի՝ հիպոկամպ կոչվող հատվածը:

16) Նախորդ պնդման մասին է փաստում հայտնի ՀՄ ( Հենրի Մոլայզոն ) մականունը կրող հիվանդի դեպքը, որի մոտ առաջացել էր հետաստիճանային ամնեզիա, երբ բժիշկները վիրահատական միջամտությունից հետո հեռացրել էին նրա հիպոկամպը: Հիվանդն ու իր հայտնի վիրահատությունը հետագայում մեծ ներդրում ունեցան նեյրոգիտության մեջ:

17) Հիշողության վերևում նշված տեսակներից բացի որոշ մասնագետներ առանձնացնում են նաև օպերատիվ կամ աշխատանքային հիշողություն հասկացությունը, որը շատերը դիտարկում են նաև որպես կարճաժամկետ հիշողության տեսակ:

18) Օպերատիվ հիշողությունում գտնվում է միայն որոշակի ժամանակահատվածում պահպանվող և տվյալ պահին օգտագործվող ինֆորմացիան:

19) Որոշ մասնագետներ օպերատիվ հիշողությունը անվանում են միջանկյալ հիշողություն՝ համարելով, որ այն ընկած է կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հիշողությունների արանքում:

20) Գիտնականները դեռևս չեն բացահայտել, թե ուղեղի կոնկրետ որ մասերում են պահպանվում երկարաժամկետ և կարճաժամկետ հիշողությունները: Փոխարենը, սակայն, կան մի շարք հատվածներ, որոնք էական դեր ունեն ինֆորմացիայի պահպանման, կոնսոլիդացիայի և վերարտադրման համար, այդ թվում հիպոկապմը, հիպոթալամուսը, ամիգդալան, հետճակատային կեղևը և այլն:

 

Աղբյուր՝ focus-space.blog