Հաշվապահություն․ Դաս 5 – Ֆինանսական հաշվետվության օգտագործողները, նշանակությունը և պարտավորությունների սահմանումը
Ֆինանսական հաշվետվությունը ծառայում է կազմակերպության տնտեսական գործունեության մասին տեղեկատվության հիմնական աղբյուր: Ֆինանսական հաշվետվությունը հաշվետու ժամանակաշրջանում կազմակերպության գույքային, ֆինանսական վիճակի և գործունեության արդյունքները բնութագրող ցուցանիշների համակարգն է։ Ֆինանսական հաշվետվություններ ներկայացնում են իրավաբանական անձինք և դուստր ընկերությունները։
Ֆինանսական հաշվետվությունը ծառայում է կազմակերպության ֆինանսական գործունեության մասին տեղեկատվության ապահովմանը։ Ֆինանսական հաշվետվության արտաքին օգտագործողներն ամբողջ աշխարհում հանդիսանում են ներկա և հնարավոր ներդրողները, վարկատուները, մատակարարները, աշխատողները և այլ առևտրային կապակցված կողմերը, հաճախորդները, կառավարությունները, հասարակայնությունը և այլ հետաքրքրված անձինք: Ընդ որում դրանցից յուրաքանչյուրը ցանկանում է ֆինանսական հաշվետվության տեղեկատվության միջոցով բավարարել իր որոշակի պահանջները:
Ներդրողները կապիտալ տրամադրող անձիք են, և դրանց խորհրդատուները անհանգստանում են ներդրումներին զուգորդող ռիսկերի ու սպասվող եկամուտների համար: Այդ պատճառով անհրաժեշտ է այնպիսի տեղեկատվություն, որի հիման վրա կարողանան որոշում ընդունել բաժնետոմսերի պահպանման կամ վաճառքի վերաբերյալ: Բաժնետերերը ցանկանում են ֆինանսական հաշվետվության հիման վրա գնահատել կազմակերպության շահաբաժինները վճարելու հնարավորությունները և կանխատեսել դրանց եկամտաբերության մակարդակը հետագայում:
Ֆինանսական պարտավորությունը պետք է ճանաչվի հաշվեկշռում այն և միայն այն դեպքում, երբ կազմակերպությունը դառնում է դրանք առաջացնող գործիքի պայմանագրային կողմ և պայմանագրի համաձայն իր վրա է վերցնում այդ ֆինանսական գործիքի գծով պարտավորությունները: Օրինակ, կրեդիտորական պարտքերը ճանաչվում են որպես պարտավորություններ, երբ կազմակերպությունը դառնում է պայմանագրի կողմ և, որպես հետևանք ունենում է դրամական միջոցներ վճարելու իրավական պարտականություն: Վերոհիշյալ ստանդարտներով սահմանվում են ոչ միայն ճանաչման, այլ նաև ապաճանաչման մոտեցումները: Ֆինանսական պարտավորության կամ դրա մի մասի ապաճանաչումը դրա դուրս գրումն է կազմակերպության հաշվապահական հաշվեկշռից: Դա կարող է տեղի ունենալ այն դեպքում, երբ պարտքը մարվում է, այսինքն’ երբ պայմանագրով սահմանված պարտականությունը կատարվել է, չեղյալ է համարվել կամ լրացել է դրա ուժի մեջ լինելու ժամկետը: Պարտավորությունը կարող է չեղյալ համարվել, երբ այն փոխանակվում է մեկ ուրիշ պարտքային գործիքի հետ, որի պայմանները էականորեն տարբերվում են նախորդից և դրա հետ կապված առաջանում է այդ պարտավորության ապաճանաչման և նոր պարտքային գործիքի ճանաչման անհրաժեշտությունը: Պարտքային գործիքների փոխանակման դեպքում էականորեն տարբերվող պայմաններին մասնավորապես վերաբերում են այն պայմանները, որոնք առաջացնում են դրամական միջոցների հոսքերի զեղչված արժեքի փոփոխություն առնվազն 10%-ով: Մարված կամ այլ կողմերին փոխանցված պարտավորության (կամ պարտավորության մի մասի) հաշվեկշռային արժեքի և դրա համար վճարված գումարի միջև տարբերությունը պետք է ճանաչվի ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում: Ֆինանսական պարտավորությունը սկզբնական ճանաչման ժամանակ պետք է չափվի սկզբնական արժեքով, որն իրենից ներկայացնում է դրա դիմաց ստացված փոխհատուցման իրական արժեքը: Ֆինանսական պարտավորությունների սկզբնական չափման մեջ ներառվում են նաև գործարքի հետ կապված ծախսումները:
Ֆինանսական պարտավորությունների սկզբնական արժեքը նույնացվում է դրանց իրական արժեքի հետ: Սակայն ժամանակի ընթացքում շուկայական պայմանների և այլ գործոնների ազդեցության հետևանքով սկզբնական արժեքը
սկսում է տարբերվել իրական արժեքից: Իրական արժեք ասելով հասկանում ենք ֆինանսական գործիքի շուկայական արժեքը, որը ճշգրտվում է գործարքի հետ կապված ծախսումների գումարով: Սակայն ըստ ստանդարտի պարտավորության իրական արժեքը կարոդ է որոշվել այլ մեթոդներով: Սկզբնական ճանաչումից հետո բոլոր ֆինանսական պարտավորությունները պետք է չափվեն ամորտիզացված արժեքով: Բացառություն են կազմում
առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական պարտավորությունները և որպես հեջավորման գործիք և հեջավորված հոդված նախատեսված ֆինանսական պարտավորությունները: Առևտրական նպատակներով պահվող
ֆինանսական պարտավորությունները պետք է չափվեն իրական արժեքով, բացառությամբ նրանցից, որոնց իրական արժեքը հնարավոր չէ արժանահավատորեն չափել: Այդպիսի պարտավորությունները պետք է չափվեն
սկզբնական արժեքով: Առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական պարտավորության իրական արժեքի փոփոխության հետևանքով առաջացող շահույթը կամ վնասը պետք է ճանաչվի այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում, որի ընթացքում այն ի հայտ է եկել: Ամորտիզացված արժեքով ոաշվառվող ֆինանսական պարտավորությունների գծով շահույթը կամ վնասը ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում ճանաչվում է որպես եկամուտ կամ ծախս, երբ այդ ֆինսւնական պարտավորությունը ապսւճանսւչվում կամ արժեզրկվում է, ինչպես նաև ամորտիզացիայի հաշվարկման միջոցով: Ֆինանսական պարտավորության ամորտիզացված արժեքը այն գումարն է, որով ֆինանսական պարտավորությունը չափվել Էր սկզբնական ճանաչման պահին’ հանած հիմնական գումարների մարումները, գումսւրած կամ հանած սկզբնական գումարի և մարման գումարի տարբերության կուտակված ամորտիզացիան և հանած արժեզրկման կամ անհավաքագրելիության գծով դուրս Հրված ցանկացած գումար: Ֆինանսական պարտավորությունների ամորտիզացիայի հաշվարկը իրականացվում է արդյունավետ տոկոսային մեթոդով, որը հիմնված է արդյունավետ տոկոսադրույքի վրա: Արդյունավետ տոկոսադրույքը այն դրույքն է, որով մինչև մարման ժամկետը կամ շուկայի վրա հիմնված հաջորդ վերանայումը դրամական միջոցների ապագա վճարումների հոսքերը զեղչվում են մինչև ֆինանսական պարտավորության ընթացիկ զուտ հաշվեկշռային արժեքը:
