Որո՞նք են գիգանտիզմի պատճառները: Ինչու՞ են անհետացել վաղեմի հսկա կենդանիներ: Կենսաքիմիկոսների վերջին աշխատանքները հնարավորություոն են տալիս մասամբ պատասխանելու այս հարցին:

Աճի հորմոնը արտադրում է հիպոֆիզ կոչվող գեղձը: Իսկ այդպիսին միայն ողնաշարավորներն ունեն: Մարդունը հասնում է սիսեռի մեծության: Հիպոֆիզը կպած է գլխուղեղին, ավելին ճիշտ՝ հիպոթալամուսին, և գտնվում է գանգի հիմքի մոտ, սֆենոիդաոսկրի խորքում: Այդ խորության չափերով էլ կարել է դատել բրածոների գեղձի մեծության մասին:

Ըստ էության, հիպոֆիզը բաղկացած է երկու՝ միմյանց մեջ ներաճած գեղձերից: Դրանք տարբեր ծագում ունեն: Առջևի մասը կամ ադենոհիպոֆիզը զարգացել է բերանի խոռոչի պատի վրա եղած ծալվածքից, ստորաբաժանվում է առջևի և միջին մասերի: Ադենոհիպոֆիզը հարում է նեյրոհիպոֆիզին, որը գտնվում է հետին մասում և ունի նյարդային ծագում: Առավել կարևորը առջևի մասն է. միայն նա արտադրում է 6 հորմոն, այդ թվում և աճի հորմոնը:

Դեռևս 1921 թվ. հաջողվել է աճեցնել հսկա առնետներ, նրանց մաշկի տակ հիպոֆիզի հյութ ներարկելով: Իսկ այդ գեղձը հեռացնելու դեպքում կենդանու աճը խիստ դանդաղում էր: Հորմոնը նպաստում է ոչ միայն ոսկորների և կռճիկների, այլև մկանների ու ներքին օրգանների աճին: Աճի արագացման պատճառոը բջիջների արագ բազմացզումն է, իսկ սա իր հերթին պայմանավորված է սպիտակուցների արագ սինթեզումով: Հիպոֆիզի գերբարձր ֆունկցիայի դեպքում հաճախ հիվանդանում են շաքարախտով: Աճի հորմոնը ազդում է շաքարային և ճարպային փոխանակումների վրա, արյան մեջ՝ խոլեստերինի արտադրության վրա, կանաց մոտ՝ կաթի արտադրության վրա, ըստ երևույթին մասնակցում է նաև քաղցկեղային պրոցեսներին:

Մինչև օրս գաճաճությունը բուժել են դիակներից վերցրած աճի հորմոն ներարկելով:
Ահա թե ինչ մեթոդով է արվում դա: Դիակից վերցրած հիպոֆիզը պահում են սառնարանում, ացետոնի մեջ: Գեղձը մաքրում են թաղանթից, փոշի են դարձնում, որից հորմոն են ստանում: Հորմոնի չափը որոշում են ջահել առնետի կռճիկիներից մեկի աճով: Բուժման արդյունքը հատկապես նկատելի է առաջին 6 ամիսներին, թեև հիվանդների մեծ մասի մոտ արտադրվում են հակահորմոնային մարմիններ: Երեխան մեկ ամսում աճում է 1 սմ: Դեղի օրական չափը մոտ 1 մգ է: Իսկ դիակի հիպոֆիզից մի քանի միլիգրամից ավելի պրեպարատ ստանալ հնարավոր չէ:

Գաճաճության հակառակը գիգանտիզմն է: Գիգանտ են համարվում 2 մետրից ավելի հասակ ունեցող տղամարդիկ և 1.87 մետրից բարձ կանայք:
Գիգանտիզմը պայմանավորված է կամ աճի արագացմամբ և կամ նրանով, որ մարդը շարունկանում է աճել և այն ժամանակ, երբ սովորաբար աճը դադարում է: Նշենք, որ հսկայի կմախքը աճում է թռիչքներով և այդ շրջաններում հոդերը ուժեղ ցավում են:

Երբեմն գիգանտիզմը զուգակցվում է ակրոմեգալիային՝ դաստակների, ներբանների և դեմքի գերաճին: Ակրոմեգալիան առանձնապես ցայտուն է արտահայտվել գիգանտ Ժան Պյեռ Մազասի մոտ, որին անցյալ դարի վերջերին ցուցադրում էին տոնավաճառներում: Կյանքի վերջին օրերին նա այլևս չէր կարողանում ոտքերի վրա կանգնել: