Ազատ խոսքՆախագծեր

Բաբկեն Համլետ Գրիգորյան – «Խաղաղությունը՝ քթիդ տակ»

Ավո Ավետիսյան
ByԱվո Ավետիսյան

Էսսե

Շատ հաճախ խաղաղությունը անհնարին, անհասանելի մի բան է թվում, այն ինչ, այն կարող է մեր քթի տակ լինել՝ առօրեական զբաղմունքնրի, շփումների, սովորույթների, ուտեստների և, առհասարակ, ամեն բանում, ինչը մեզ շրջապատում է։ Հետաքրքրական է նաև այն, որ հիմնականում հենց նույն այդ գործոնները, որոնք առաջին հայացքից պետք է կապող, մերձեցնող նշանակություն ունենային, վերածվում են պատերազմի քարոզչամեքենայի գործիքի։ Օրինակներն անթիվ են, երբ կապող օղակները վերածվում են անջատող, պառակտող գործիքների, մենք անվերջ կարող ենք կռվել, օրինակ, տոլմայի կամ դուդուկի ծագումնաբանության շուրջ՝ առանց նկատելու անգամ, որ դրանք մասն են կազմում մեր մշակույթի, սոովորույթների ու առօրյայի, առանց մեկ վայրկյան անգամ մտածելու, որ դրանք ուղղակի աղաղակում են մեր նմանությունների մասին, մեր համատեղելիությանը, այլ ոչ հակառակին։ Աքսիոմիկ ճշմարտություն է, որ խաղաղության ճանապարհին մենք պետք է ոչ թե տարբերություններ, կոնֆլիկտի նոր աղբյուրներ փնտրենք, այլ մտածենք հակառակի՝ մեր նմանությունների, մեզ միացնող կապերի և համատեղելիության մասին։ Երկար կարելի է խոսել սրա մասին, թեզեր առաջ քաշել, նորերը հորինել, բարդ բառերով փորձել բացատրել այդ պարզը, բայց ես ուզում եմ պատմել մի պատմություն, որը ինձ հետ պատահել է ոչ վաղ անցյալում, պատմություն, որը հազարավոր թեզերից ավելի կուռ է ապացուցում վերը նշվածի ճշմարտացիությունը։

Վերջերս Թիֆլիսում հերթական խաղաղության թեմայով ֆորումին մասնակցելիս ծանթացա մի հայ տղայի հետ, որն Ադրբեջանից էր և ապրում էր Ադրբեջանում: Չուզենալով նրա հայ լինելու և Ադրբեջանում ծնվել-մեծանալու վրա ավելորդ  շեշտադրումներով շեղվել պատմությունից՝ ուղղակի ուզում եմ նշել, որ նրա համար երազանքի նման բան էր Հայաստանը, հայկական մշակույթի մի մասը դառնալը։  Ամբողջ երեք օրերի ընթացքում մենք առհասարակ չխոսեցինք ոչ կոնֆլիկտից, ոչ հակասությունների մասին, բայց, իհարկե, կոնֆլիկտը իր մասին հիշեցնել չտալ չէր կարող։ Երեկոյան երկար զբոսնելուց հետո որոշեցինք գարեջուր խմել, շատ ուշ էր, և միակ բաց սրճարանը գտնելով՝ շտապեցինք նստել, մեզ հետ էին նաև երկու հայ աղջիկ և նրանցից մեկի կիթառը․․․ Մեր սեղանի անմիջապես հարևանությամբ նստած էին մի խումբ երիտասարդներ, որոնք թիֆլիսցուն հատուկ աղմկոտությամբ վայելում էին իրենց գարջուրը։ Հայ աղջիկներից մեկը որոշեց երգել և կիթառի հենց առաջին ակորդներից անսպասելի լռություն տիրեց շուրջը, հայկական ինչ-որ երգ էր երգում, իսկ մենք՝ խմում և վայելում։ Եվ հանկարծ կողքի սեղանին նստածներից մեկը քթի տակ սկսեց մրմնջալ այդ նույն հայկական երգը, ինչ խոսք, հաճելի էր մեզ բոլորիս, մի պահ դա նույնիսկ նմանվեց հետաքրքիր դուետի՝ հագեցած իմպրովիզացիաներով, երգին հաջորդեցին կաշկանդված ծափեր իսկ հետո նրանց կողմից հնչեց ամենատրամաբանական հարցը որ այդ պարագայում կարող էր հնչել.

– Հա՞յ եք:

Երեքս էլ մի՛պաբերան պատասխանեցինք՝ այո:

Զրույցը սկսեց ծավալվել ամենատարբեր թեմաներով՝ Երևանի մասին, Թիֆլիսի մասին և հանկարծ ուշադրույությունս գրավեցին տարօրինակ հայացքները, որ ուղղվում էին Ադրբեջանից մեր ընկերոջը, քանի որ միայն նա չէր խսում հայերենով։ Հայացքս սահեցրի դեպի նա, և ակնհայտ դարձավ նրա տագնապը, տեսա, թե ինչպես է շտապում հավաքել իրերը սեղանից և ժեստերով, անգլերենով ամեն կերպ փորձում հասկացնել, որ ոչ մի դեպքում չասենք, որ ինքն Ադրբեջանից է։
Վերջապես եկավ ամենաինտրիգային պահը, և կողքի սեղանի երիտասարդներից մեկը հայերենով հարցրեց,
– Ձեր ընկերն է՞լ է հայ։
– Ոչ, շտապեցի պատասխանել։
– Իսկ որտեղի՞ց է, հարցրեց մեկ ուրիշը։
Եվ ես, չգիտես ինչ մղումով, գուցե սիստեմին դեմ գնալու, ինչ-որ բան փոխելու ցանկությամբ լցված, իսկ գուցե ուղղակի գարեջրից արբած՝ պատասխանեցի,
– Ադրբեջանից է։
Միանգամից կլոր բացվեցին Ասաֆի՝ մեր ադրբեջանցի ընկերոջ աչքերը, խուճապն ուղղակի թափվում էր նրա շարժումներից։ Մի պահ լռություն տիրեց, չորսս էլ լարված էինք՝ սպասումով իրավիճակի ցանկացած զարգացման, բացի նրանից ինչ եղավ։ Կողքի սեղանին նստած այն նույն երիտասարդը, որ երգում էր հայկական երգը մեզ հետ միասին և ամբողջ ընթացքում խոսում էր անթերի հայերենով, սկսեց ադրբեջաներենով հարցեր տալ Ասաֆին։ Սկզբում չէինք հասկանում, թե ինչ է կատարվում, բայց նրանց դեմքերից զգացվում էր, որ ամեն բան կարգին է, Ասաֆի դեմքից էլ անհետացել էր այն լարվածությունն ու սպասումը, որ կար։ Նա պտտվեց դեպի մեզ՝ երեք հայերիս, և ասաց,

– Նրանք էլ են ադրբեջանից։
Մեզանից մեկը միանգամից հայերենով հարցերեց նրանց,
– Դուք իրո՞ք ադրբեջանցի եք։
– Այո, եղբորս կինն է հայ, պատասխանեց նա՝ ինքն էլ ուրախանալով։
Հետո սկսեց պատմել, թե ինչպես են տարիներ շարունակ հայերի հետ կողք կողքի ապրում.

– Գետի մյուս ափին հայերն են, այնտեղ Հավլաբարն է, իսկ այս ափին բոլորս գրեթե ադրբեջանցի ենք, մենք ընկերանում ենք, բարեկամանում ենք և ամեն բան հրաշալի,- հետո հավելեց, – իսկական թիֆլիսցին պետք է իմանա հայերեն, ադրբեջաներեն, վրացերեն և մի քիչ էլ քրդերեն։
Բոլորս հանգստացանք՝ մոռանալով րոպեներ առաջ ունեցած լարվածությունը, զրուցեցինք, միացրեցինք սեղանները և հրաշք երեկո անցկացրեցինք, երգեցինք հայերեն, վրացերեն բայց ամբողջ ընթացքում ինձ տանջում էին մտքերը։
Ասաֆը մի պահ պտտվեց և անգլերենով ասաց,
– Ես ամաչում եմ, որ վատն էի մտածում, նրանք մեզանից տոլերանտ են՝ մեր քթի տակ։
– Խաղաղությունը մեր քթի տակ է, հավելեց մեզնից մեկը։

Կարծես կոնֆլիկտն այսքան ժամանակ նրանց կողքով անցած լիներ՝ առանց որևէ ազդեցություն թողնելու, բայց ես ավելի շատ հակված եմ կարծիքին, որ նրանք ուղղակի կարողացել են դիմակայել դրան, դիմակայել առօրյայով, նմանություններով, չունենալու դեպքում ՝ իրարից մի գդալ շաքար ուզելով, բակերով մի բաժակ սուրճ խմելով, նույն երգերը լսելով և նույն կերպ տոլմա փաթաթելով։
Սա է խաղաղության բանաձևն իմ կարծիքով՝ մշակույթը, առօրյան և նմանություններն առհասարակ․․․ Գուցե սա հնարավոր չէ կիրառել պետական մակարդակով, բայց ճշմարտույթունը, որ շփման բացակայության, նմանությունները թողած՝ տարբերություններ փնտրելու տարբերակը խաղաղության տանող ճանապարհ չէ, այլ միայն այն հիմար թեզը հաստատելու համար է, որ պատերազմը խաղաղության համար է։

 

#Peace under your nose
Very often, peace seems to be something impossible, unavailable, whilst it can be under our nose, in daily activities, communications, habits, food and in commonly everything, that surrounds us. It is also interesting, that basically those same factors, which at first sight should have a linking, adjoining role, turn into a war propaganda-machine tool. There are countless examples, when the linking circles turn into separating, splitting tools; we can endlessly argue for example about the genealogy of dolma and duduk, without even noticing that they are part of our culture, traditions and daily life, without thinking even for a second, that they just clamor about our similarities, our compatibility and not the opposite. It is an axiomatic truth, in the way of peace, instead of looking for differences, new sources of conflict, but we must think about the opposite, our similarities, the ties and compatibilities that connect us. We can talk about this for a long time, put forward theses, invent new ones, and try to explain that simple thing with complex words, but I want to tell a story that has happened to me not long ago; a story that proves the truthfulness of abovementioned more solidly, than thousands of theses.
Recently, as I was participating in a regular forum on peace topic in Tbilisi, I got acquainted with an Armenian guy, who was from Azerbaijan and lived in Azerbaijan. Unwilling to be distracted from the story because of the excessive emphasis on the fact that he was an Armenian and was born in Azerbaijan, I just want to mention, that Armenia, becoming a part of the Armenian culture was something like a dream for him. During all three days, we did not speak about the conflict or contradictions at all, but of course, the conflict could not help but remind about itself. After a long walk in the evening, we decided to drink beer, it was very late and when we found the only open café, we rushed in to have a sit. There were also two Armenian girls with us and the guitar, which belonged to one of them … A group of young people sat right next to our table, who enjoyed their beer with a special noisiness typical to people living in Tbilisi. One of the Armenian girls decided to sing and an unexpected silence fell around from the first chords of the guitar. She was singing some Armenian song, and we were drinking and enjoying it. Suddenly one of those who sat at the next table began to croon the same Armenian song. Surely, it was pleasant for all of us, for a moment it sounded like an interesting duet, full of improvisations. The song was followed by constrained applause and after that they asked the most logical question, that could be asked in that circumstance: “Are you Armenian?” All three of us answered unanimously: “Yes, we are”.
The conversation started to evolve on various topics: about Yerevan, about Tiflis and suddenly I was strangely captivated by the strange views towards our friend from Azerbaijan, as he was the only one, who did not speak Armenian. I slid my glance to him and his anxiety became clear; I saw how he hurried to collect his things from the table and tried to explain us with gestures, in English, in every way he could, not to tell in any case that he was from Azerbaijan. Finally, the most intriguing moment came, and one of the young men at the next table asked in Armenian:
“Is your friend an Armenian too?”
“No, I hurried to answer”.
“And where is he from?”, asked another one.
And with some unknown motive, maybe it was a desire to go against the system, filled with the wish to change something, and maybe just drunk from the beer I answered:
“He is from Azerbaijan”.
Asaf’s, our Azerbaijani friend’s eyes were open round at once, and the panic just poured out of his movements. For a moment, we were silent, and four of us were tense waiting for any development of the situation, except for what really happened. The same young man at the next table who sang the Armenian song together with us and spoke perfectly in Armenian during all that time, began to ask Asaf questions in Azeri. At first, we did not understand what was happening, but from their faces, it seemed that everything was fine, and the tension and expectation had disappeared from Asaf’s face as well. He turned to us, three Armenians, and said, “They are also from Azerbaijan.”
One of us asked them in Armenian at once:
“Are you really Azeri?”
“Yes, my brother’s wife is an Armenian,” he answered, rejoicing.
Then he began to tell how they lived side by side with Armenians for years: “There are the Armenians on the other side of the river, there is Havlabar, and almost all of us are Azeris on this riverbank. We become friends, relatives and everything is wonderful”. Then he added:
“Real Tiflis-resident should know Armenian, Azerbaijani, Georgian and a little Kurdish”.
We all relaxed, forgetting the tension we had a few minutes ago, we talked to each other, joined the tables and had a wonderful evening. We sang in Armenian, Georgian, but the thoughts kept torturing me during all that time.
Asaf turned around for a moment and said in English: “I’m ashamed that I thought of bad things, they are more tolerant than us, under our very nose”.
“Peace is under our nose”, added one of us.”
It seemed as if the conflict had passed by their side for all this time, without any impact, but I was more inclined to believe that they just could resist it, resist with daily life, with similarities, asking for a spoon of sugar in case they didn’t have, drinking a cup of coffee in the yard, listening to the same songs and wrapping dolma in the same way.
This is the peace formula in my opinion: the culture, everyday life and similarities in general … Perhaps this cannot be applied at the state level, but the truth, that the absence of communication, the version of searching the differences instead of the similarities, is not the way that leads to peace, but is there just to confirm the foolish thesis, that war is for peace.

Ինչպիսի՞ն է ձեր արձագանքը

Զվարճալի
0
Օգտակար
0
Սիրելի
0
Վստահ չեմ
0

Ձեզ նույնպես կարող է դուր գալ