
Էսսե
Շատ հաճախ խաղաղությունը անհնարին, անհասանելի մի բան է թվում, այն ինչ, այն կարող է մեր քթի տակ լինել՝ առօրեական զբաղմունքնրի, շփումների, սովորույթների, ուտեստների և, առհասարակ, ամեն բանում, ինչը մեզ շրջապատում է։ Հետաքրքրական է նաև այն, որ հիմնականում հենց նույն այդ գործոնները, որոնք առաջին հայացքից պետք է կապող, մերձեցնող նշանակություն ունենային, վերածվում են պատերազմի քարոզչամեքենայի գործիքի։ Օրինակներն անթիվ են, երբ կապող օղակները վերածվում են անջատող, պառակտող գործիքների, մենք անվերջ կարող ենք կռվել, օրինակ, տոլմայի կամ դուդուկի ծագումնաբանության շուրջ՝ առանց նկատելու անգամ, որ դրանք մասն են կազմում մեր մշակույթի, սոովորույթների ու առօրյայի, առանց մեկ վայրկյան անգամ մտածելու, որ դրանք ուղղակի աղաղակում են մեր նմանությունների մասին, մեր համատեղելիությանը, այլ ոչ հակառակին։ Աքսիոմիկ ճշմարտություն է, որ խաղաղության ճանապարհին մենք պետք է ոչ թե տարբերություններ, կոնֆլիկտի նոր աղբյուրներ փնտրենք, այլ մտածենք հակառակի՝ մեր նմանությունների, մեզ միացնող կապերի և համատեղելիության մասին։ Երկար կարելի է խոսել սրա մասին, թեզեր առաջ քաշել, նորերը հորինել, բարդ բառերով փորձել բացատրել այդ պարզը, բայց ես ուզում եմ պատմել մի պատմություն, որը ինձ հետ պատահել է ոչ վաղ անցյալում, պատմություն, որը հազարավոր թեզերից ավելի կուռ է ապացուցում վերը նշվածի ճշմարտացիությունը։
Վերջերս Թիֆլիսում հերթական խաղաղության թեմայով ֆորումին մասնակցելիս ծանթացա մի հայ տղայի հետ, որն Ադրբեջանից էր և ապրում էր Ադրբեջանում: Չուզենալով նրա հայ լինելու և Ադրբեջանում ծնվել-մեծանալու վրա ավելորդ շեշտադրումներով շեղվել պատմությունից՝ ուղղակի ուզում եմ նշել, որ նրա համար երազանքի նման բան էր Հայաստանը, հայկական մշակույթի մի մասը դառնալը։ Ամբողջ երեք օրերի ընթացքում մենք առհասարակ չխոսեցինք ոչ կոնֆլիկտից, ոչ հակասությունների մասին, բայց, իհարկե, կոնֆլիկտը իր մասին հիշեցնել չտալ չէր կարող։ Երեկոյան երկար զբոսնելուց հետո որոշեցինք գարեջուր խմել, շատ ուշ էր, և միակ բաց սրճարանը գտնելով՝ շտապեցինք նստել, մեզ հետ էին նաև երկու հայ աղջիկ և նրանցից մեկի կիթառը․․․ Մեր սեղանի անմիջապես հարևանությամբ նստած էին մի խումբ երիտասարդներ, որոնք թիֆլիսցուն հատուկ աղմկոտությամբ վայելում էին իրենց գարջուրը։ Հայ աղջիկներից մեկը որոշեց երգել և կիթառի հենց առաջին ակորդներից անսպասելի լռություն տիրեց շուրջը, հայկական ինչ-որ երգ էր երգում, իսկ մենք՝ խմում և վայելում։ Եվ հանկարծ կողքի սեղանին նստածներից մեկը քթի տակ սկսեց մրմնջալ այդ նույն հայկական երգը, ինչ խոսք, հաճելի էր մեզ բոլորիս, մի պահ դա նույնիսկ նմանվեց հետաքրքիր դուետի՝ հագեցած իմպրովիզացիաներով, երգին հաջորդեցին կաշկանդված ծափեր իսկ հետո նրանց կողմից հնչեց ամենատրամաբանական հարցը որ այդ պարագայում կարող էր հնչել.
– Հա՞յ եք:
Երեքս էլ մի՛պաբերան պատասխանեցինք՝ այո:
Զրույցը սկսեց ծավալվել ամենատարբեր թեմաներով՝ Երևանի մասին, Թիֆլիսի մասին և հանկարծ ուշադրույությունս գրավեցին տարօրինակ հայացքները, որ ուղղվում էին Ադրբեջանից մեր ընկերոջը, քանի որ միայն նա չէր խսում հայերենով։ Հայացքս սահեցրի դեպի նա, և ակնհայտ դարձավ նրա տագնապը, տեսա, թե ինչպես է շտապում հավաքել իրերը սեղանից և ժեստերով, անգլերենով ամեն կերպ փորձում հասկացնել, որ ոչ մի դեպքում չասենք, որ ինքն Ադրբեջանից է։
Վերջապես եկավ ամենաինտրիգային պահը, և կողքի սեղանի երիտասարդներից մեկը հայերենով հարցրեց,
– Ձեր ընկերն է՞լ է հայ։
– Ոչ, շտապեցի պատասխանել։
– Իսկ որտեղի՞ց է, հարցրեց մեկ ուրիշը։
Եվ ես, չգիտես ինչ մղումով, գուցե սիստեմին դեմ գնալու, ինչ-որ բան փոխելու ցանկությամբ լցված, իսկ գուցե ուղղակի գարեջրից արբած՝ պատասխանեցի,
– Ադրբեջանից է։
Միանգամից կլոր բացվեցին Ասաֆի՝ մեր ադրբեջանցի ընկերոջ աչքերը, խուճապն ուղղակի թափվում էր նրա շարժումներից։ Մի պահ լռություն տիրեց, չորսս էլ լարված էինք՝ սպասումով իրավիճակի ցանկացած զարգացման, բացի նրանից ինչ եղավ։ Կողքի սեղանին նստած այն նույն երիտասարդը, որ երգում էր հայկական երգը մեզ հետ միասին և ամբողջ ընթացքում խոսում էր անթերի հայերենով, սկսեց ադրբեջաներենով հարցեր տալ Ասաֆին։ Սկզբում չէինք հասկանում, թե ինչ է կատարվում, բայց նրանց դեմքերից զգացվում էր, որ ամեն բան կարգին է, Ասաֆի դեմքից էլ անհետացել էր այն լարվածությունն ու սպասումը, որ կար։ Նա պտտվեց դեպի մեզ՝ երեք հայերիս, և ասաց,
– Նրանք էլ են ադրբեջանից։
Մեզանից մեկը միանգամից հայերենով հարցերեց նրանց,
– Դուք իրո՞ք ադրբեջանցի եք։
– Այո, եղբորս կինն է հայ, պատասխանեց նա՝ ինքն էլ ուրախանալով։
Հետո սկսեց պատմել, թե ինչպես են տարիներ շարունակ հայերի հետ կողք կողքի ապրում.
– Գետի մյուս ափին հայերն են, այնտեղ Հավլաբարն է, իսկ այս ափին բոլորս գրեթե ադրբեջանցի ենք, մենք ընկերանում ենք, բարեկամանում ենք և ամեն բան հրաշալի,- հետո հավելեց, – իսկական թիֆլիսցին պետք է իմանա հայերեն, ադրբեջաներեն, վրացերեն և մի քիչ էլ քրդերեն։
Բոլորս հանգստացանք՝ մոռանալով րոպեներ առաջ ունեցած լարվածությունը, զրուցեցինք, միացրեցինք սեղանները և հրաշք երեկո անցկացրեցինք, երգեցինք հայերեն, վրացերեն բայց ամբողջ ընթացքում ինձ տանջում էին մտքերը։
Ասաֆը մի պահ պտտվեց և անգլերենով ասաց,
– Ես ամաչում եմ, որ վատն էի մտածում, նրանք մեզանից տոլերանտ են՝ մեր քթի տակ։
– Խաղաղությունը մեր քթի տակ է, հավելեց մեզնից մեկը։
Կարծես կոնֆլիկտն այսքան ժամանակ նրանց կողքով անցած լիներ՝ առանց որևէ ազդեցություն թողնելու, բայց ես ավելի շատ հակված եմ կարծիքին, որ նրանք ուղղակի կարողացել են դիմակայել դրան, դիմակայել առօրյայով, նմանություններով, չունենալու դեպքում ՝ իրարից մի գդալ շաքար ուզելով, բակերով մի բաժակ սուրճ խմելով, նույն երգերը լսելով և նույն կերպ տոլմա փաթաթելով։
Սա է խաղաղության բանաձևն իմ կարծիքով՝ մշակույթը, առօրյան և նմանություններն առհասարակ․․․ Գուցե սա հնարավոր չէ կիրառել պետական մակարդակով, բայց ճշմարտույթունը, որ շփման բացակայության, նմանությունները թողած՝ տարբերություններ փնտրելու տարբերակը խաղաղության տանող ճանապարհ չէ, այլ միայն այն հիմար թեզը հաստատելու համար է, որ պատերազմը խաղաղության համար է։